3 maj - Święto naszego konstytucjonalizmu

 

Dzisiaj obchodzimy 225 lat uchwalenia konstytucji 3 maja. Czym właściwie jest konstytucja?

Źródłosłów tego pojęcia to łacińskie constituo, czyli ustanawiać, urządzać. Jest więc konstytucja aktem prawnym, który stoi najwyżej w hierarchii aktów normatywnych w państwie. Określa ona w sposób całościowy (i ogólny) podstawy ustroju państwa, sposobu funkcjonowania instytucji, gospodarki. Zakreśla ona również katalog praw i wolności obywatela.

Pierwszą konstytucją na świecie była konstytucja Stanów Zjednoczonych, pierwszym aktem prawnym w Europie o takim charakterze była właśnie konstytucja 3 maja (Ustawa Rządowa 3 maja).

Została ona przyjęta przez sejm Rzeczpospolitej (tzw. Sejm Wielki, lub Sejm Czteroletni obradujący w latach 1788 - 1792) w 1791r. i miała na celu przede wszystkim poprawę funkcjonowania państwa, które od wielu lat borykało się wieloma problemami wewnętrznymi wynikającymi ze anachronicznych rozwiązań ustrojowych.

Konstytucja 3 maja została uchwalona w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego w Warszawie. 

Ustawa rządowa znosiła m. in. zasadę liberum veto, która pozwalała na zrywanie sejmu przez jednego tylko człowieka, co w konsekwencji prowadziło do niesamowitego paraliżu decyzyjnego i niemożności dynamicznej reakcji na zachodzące w otoczeniu zmiany. Ustawa w istocie była potężnym ciosem w ideę tzw. demokracji szlacheckiej, odbierała ona oprócz veta także prawo głosu tzw. gołocie, czyli szlachcie nie posiadającej ziemi. To posunięcie reformatorów sejmu czteroletniego powodowało ukrócenie wszechwładzy magnaterii, która posługując się siłą nieposesjonatów była w stanie blokować rozwiązania korzystne dla pańśtwa, a niekorzystne dla różnych koterii rodowych. Ustawa wreszcie wprowadzała polityczną równość pomiędzy stanem szlacheckim a stanem mieszczańskim. Takie rozwiązanie mogło spowodować ożywienie gospodarcze, a także zwiększenie aktywności tej warstwy społęcznej, któa w pewnej mierze mogła uchodzić za pierwociny inteligencji. Konstytucja majowa nie znosiła pańszczyzny, ale stawiała przynajmniej chłopa pod ochroną pańśtwa, co miało na celu wykluczenie najbardziej ekstremalnych przypadków nadużyć ze strony szlachty. Ustawa rządowa wprowadzała trójpodział władzy i rozwiązania na owe czasy bardzo demokratyczne (np. w postaci rozciągnięcia na mieszczan zasady neminem captivabimus nisi iure victum, czyli "nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego).

Przełomowa na owe czasy konstytucja niestety nie funkcjonowała zbyt długo.

Dla zbyt wielu sił politycznych w Polsce miała ona charakter zbyt rewolucyjny i naruszała zbyt wiele interesów, by nie wzbudził reakcji. Konstytucja mogła być narzędziem dla podniesienia Rzeczpospolitej z upadku i z tego powodu jej uchwalenie godziło również w interesy państw ościennych (carskiej Rosji, Prus oraz Austrii). W opozycji do konstruktywnych rozwiązań zaproponowanych przez reformatorów stanęła tzw. Konfederacja Targowicka, której głównym zapleczem politycznym była Rosja. W wyniku jej działań w roku 1792 doszło do przegranej przez nasz kraj wojny z Rosją. W konsekwencji doszło do 2 rozbioru Polski (1793).

Dzień trzeciego maja został uznany za święto konstytucji.

W czasach zaborów święto to zostało zdelegalizowane i wróciło do kalendarza dopiero w roku 1919. Pod okupacją radziecką i niemiecką zostało ono ponownie zdelegalizowane. Po II wojnie światowej władze PZPR starały się zamienić święto 3 maja robotniczym świętem pracy ochchodzonym w dniu 1 maja. Od 1951r. święto to zostało ponownie zdelegalizowane. Przywrócono je do kalendarza świąt ponownie w roku 1981. Od 1990 jest ono uroczyście obchodzone jako święto państwowe. 

(zdjecia pochodzą z portalu wikipedia)