Historia Urban Lab Racibórz

Miasto Racibórz w grudniu 2022 roku podjęło działania mające na celu otwarcie Urban Labu Racibórz. Prace nad projektem były długotrwałe. Często rozciągnięcie w czasie nie było zamierzone przez pracowników urzędu  lub władze miasta, a spowodowane innymi czynnikami (np. opóźnienia w budowie dworca PKP).

Zarówno interesariusze Urban Labu jak i urzędnicy, chcieli jak najszybszego otwarcia. Dodatkowy czas na przygotowanie projektu zadziałał jednak na korzyść projektu. Spowodował bowiem, że rozważone zostały wszystkie możliwości i koncepcje, zaś wypracowana formuła poddana została kompleksowej analizie. Podjęte działania spotkały się z aprobatą Instytutu Rozwoju Miast i Regionów, będącego głównym kreatorem i pomysłodawcą polskich Urban Labów.

Historia Dworca PKP

W roku 1847 otwarto w Raciborzu dworzec PKP. W tamtych czasach niewiele miast mogło poszczycić się tego typu infrastrukturą - wyróżniającegosię w skali kraju i Europy obiektu dworca.  Budynek zachwycał bryłą i funkcjonalnością. Dla Raciborza powstanie dworca było zastrzykiem nowej energii i ogromnym krokiem w stronę nowoczesnej jak na tamte czasy gospodarki. W trakcie wojny budynek uległ znacznemu zniszczeniu. W latach 60. XX w. odbudowano jedno skrzydło starego dworca, który służył mieszkańcom niecałe 20 lat. W 1979 roku otwarto nowy budynek dworca w stylu modernistycznym. W budynku prowadzonych było również wiele prywatnych biznesów. Powódź tysiąclecia w lipcu 1997 roku zniszczyła budynek. Pierwsza kondygnacja została całkowicie zalana, zaś poziom drugi także uległ zniszczeniom. Przedsiębiorcy nie wrócili zbyt licznie do prowadzenia biznesów w tym miejscu, zaś sam budynek nigdy nie został kompleksowo odrestaurowany. Kwartał miasta, gdzie znajduje się budynek dworca, niegdyś tętniący życiem, zaczął podupadać społecznie i gospodarczo.

W grudniu 2021 roku została zawarta umowa pomiędzy Gminą Racibórz a Polskimi Kolejami Państwowymi S.A., na mocy której Gmina Racibórz wyraziła wolę wynajęcia 712 metrów kwadratowych powierzchni z przeznaczeniem na realizację zadań publicznych. Na tej podstawie PKP S.A. zdecydowało się na budowę dużego gmachu dworca kolejowego, a nie jak pierwotnie planowano niewielkiego budynku wyłącznie z poczekalnią i kasą biletową. Władze Raciborza wyraziły aprobatę dla tej decyzji, ponieważ Racibórz powinien mieć budynek dworca odpowiadający charakterowi miasta, będącego stolicą powiatu i dysponującego okazałym dworcem już w czasach przedwojennych. Projekt nowego budynku dworca zachwyca kubaturą i nowoczesnością. Dzieli się na dwie zasadnicze części (stronę lewą i prawą) oraz na dwa poziomy - parter wychodzący bezpośrednio na plac dworcowy i piętro, z którego prowadzi wyjście wprost na perony. Na środku budynku znajduje się taras widokowy.

Partycypacyjne podejście

Już na etapie planowania Urban Labu uwzględnione zostało partycypacyjne podejście, ponieważ od samego początku kształtuje ono jego funkcję, strukturę i skuteczność działania. Tworzenie Urban Labu w izolacji, bez konsultacji z mieszkańcami i kluczowymi interesariuszami, grozi tym, że nie będzie on odpowiadał na realne potrzeby społeczności, stanie się mało użyteczny lub wręcz spotka się z brakiem zainteresowania i akceptacji. Ryzyko to już na etapie planowania zostało w Raciborzu zminimalizowane.

Partycypacja na etapie tworzenia Urban Labu to nie tylko kwestia dobrych praktyk, ale konieczność. Bez zaangażowania społeczności Lab może okazać się inwestycją, oderwaną od realnych problemów miasta. Natomiast Urban Lab zaprojektowany wspólnie z mieszkańcami i lokalnymi partnerami ma szansę stać się przestrzenią rzeczywistej innowacji, otwartą na potrzeby i pomysły społeczności. To właśnie dzięki partycypacji Urban Lab może skutecznie łączyć technologie, kreatywność i zaangażowanie obywateli w budowanie lepszego miasta.

W celu jak najlepszego zagospodarowania powierzchni dworca PKP, będącej w dyspozycji Miasta, odbyło się wiele rozmów, spotkań z mieszkańcami oraz warsztatów. W 2022 r. pracownicy Urzędu Miasta Racibórz intensywnie pracowali w terenie, rozmawiając z mieszkańcami i przyjezdnymi w ramach prac nad Gminnym Programem Rewitalizacji dla Miasta Racibórz do roku 2030. Rozmowy z mieszkańcami prowadzone były w trakcie spacerów studyjnych oraz m.in.:

• 28 maja 2022 r. na otwarciu lewobrzeżnych bulwarów Odry,
• 9 i 10 czerwca z uczniami w raciborskich szkołach średnich,
• 9 czerwca w Akademii Nauk Stosowanych - spotkanie ze studentami Uniwersytetu Trzeciego Wieku,
• 11 czerwca 2022 r. na Placu Księżnej Eufemii Piastówny w trakcie Festiwalu Muzealnego będącego częścią obchodów Dni Raciborza,
• 20 czerwca 2022 r. spotkanie w Urzędzie Miasta z Radą Seniorów Miasta Racibórz,
• 13 i 14 lipca - 4 warsztaty z mieszkańcami,
• 23 września 2022 r. w Ogródku Jordanowskim w trakcie Święta Dyni.

Zdjęcia ze spotkań prezentujemy poniżej.

9 zdjęć

Spotkania z mieszkańcami - wstępne rozmowy dot. zagospodarowania dworca PKP

9 zdjęć

Podstawą prac nad zagospodarowaniem dworca było poznanie szczegółowo, czego chcą mieszkańcy. To oni bowiem będą w głównej mierze korzystać z przestrzeni dworca. W celu zgłębienia potrzeb i uszczegółowieniu wizji mieszkańców oraz chcąc przedstawić mieszkańcom, jakie są wstępne pomysły i jakimi przestrzeniami na dworcu będzie dysponować miasto, w dniu 28.02.2023 r. zostało zorganizowane spotkanie otwarte w Hotelu Racibor. W spotkaniu udział wziąć mógł każdy mieszkaniec Raciborza i osoba zainteresowana zagospodarowaniem dworca PKP.

29 zdjęć

Spotkanie ws. dworca PKP

Otwarte spotkanie dla mieszkańców, które odbyło się 28.02.2023 r.

29 zdjęć

Kolejnym etapem prac było zorganizowanie trzech warsztatów (w dn. 15, 20 i 28.03.2023 r.) z mieszkańcami w Urzędzie Miasta Racibórz. W trakcie spotkań mieszkańcy Raciborza, a także przedstawiciele różnych raciborskich środowisk, w tym świata nauki, biznesu, organizacji pozarządowych, osoby pracujące z ludźmi wykluczonymi społecznie, pracownicy różnych szczebli od dyrektorskich poprzez kierownicze po pracowników produkcji, nauczycieli czy  prezesów, intensywnie pracowali nad wspólnym wypracowaniem koncepcji dworca. Wszelkie uwagi, zarówno pozytywne jak i negatywne były mile widziane. Każdy miał możliwość wypowiedzenia się w tematyce dworca oraz przestrzeni wokół.

20 zdjęć

Warsztaty z mieszkańcami - zagospodarowanie dworca PKP

Zdjęcia przedstawiają przebieg 3 warsztatów z mieszkańcami, które odbyły się w dniach 15, 20 i 28 marca w Urzędzie Miasta Racibórz.

20 zdjęć

W dniu 22.03.2023 r. został zorganizowany warsztat z młodzieżą w Miejskiej i Powiatowej Bibliotece Publicznej. Niezwykle ważne było wysłuchanie młodych ludzi i poznanie ich szczegółowych potrzeb w zakresie funkcjonalności i aranżacji wnętrza.

13 zdjęć

Warsztaty z uczniami szkół średnich w MiPBP

Warsztaty odbyły się dn. 22.03.2023 r. warsztatach udział wzięli uczniowie TEB Edukacja Racibórz, Zespół Szkół Ekonomicznych W Raciborzu, Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego nr 1 w Raciborzu, ZSOMS Racibórz, Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 w Raciborzu, II LO im. Adama Mickiewicza w Raciborzu oraz przedstawiciel Młodzieżowej Rady Miasta.

13 zdjęć

W listopadzie 2023 roku zostało zorganizowane spotkanie z Młodzieżową Radą Miasta. Przedstawiono wypracowane koncepcje oraz pokazano wstępne wizualizacje zarówno Stacji Młodych jak i Urban Labu. młodzi Radni z aprobatą oglądali prezentację i wyrazili chęć współtworzenia przestrzeni. Kolejno 20 listopada  wypracowane koncepcje przedstawiono Komisji Rozwoju Gospodarczego, Budżetu i Finansów, zaś 6 grudnia 2023 odbyła się prezentacja dla Rady Miasta Racibórz. Zdjęcia ze spotkań przedstawiamy poniżej.

6 zdjęć

Spotkanie z Radą Miasta Racibórz oraz Młodzieżową Radą Miasta

6 zdjęć

Z wypowiedzi mieszkańców w trakcie wszystkich powyższych spotkań jasno wynikały potrzeby związane m.in. z brakiem przestrzeni lub miejsca w mieście dla osób młodych, odnową nieatrakcyjnego dworca kolejowego, brakiem miejsca do coworkingu, słabą współpracą na linii: samorząd - NGO'sy - przedsiębiorcy, brakiem sieciowania wskazanych podmiotów, brakiem nowoczesnej poczekalni na dworcu, niedoborem w mieście kawiarni i restauracji w tym miejsc na spotkanie się z partnerem biznesowym. Mieszkańcy wprost mówili, że stary dworzec jest brzydki, zaś przestrzeń wokół dworca w zasadzie jest swego rodzaju czarną dziurą na mapie Raciborza. W mieście brakuje sal konferencyjno - warsztatowych, młodzi ludzie nie mają gdzie odrobić lekcji lub poczekać na dodatkowe zajęcia pozalekcyjne. Ponadto wskazywano także potrzebę przybliżenia urzędu mieszkańcom, zaś przedstawiciele organizacji pozarządowych widzieli pilną potrzebę stworzenia miejsca, gdzie mogliby się spotkać.

Dla władz Raciborza niezwykle ważne było takie zagospodarowanie wnętrza dworca oraz przestrzeni wokół, które nie tylko zaspokoi potrzeby mieszkańców, będzie przestrzenią ogólnodostępną i przyjazną, ale również pozwoli Miastu na dalszy, zrównoważony rozwój. Aby to osiągnąć konieczne było włączenie Mieszkańców Raciborza, przedsiębiorców, przedstawicieli środowiska naukowego, organizacji pozarządowych i różnych grup społecznych w proces wypracowania koncepcji zagospodarowania i funkcjonowania nowego dworca. W zwiazku z powyższym Miasto Racibórz w dniu 14 lutego podpisało umowę z Katedrą Projektowania i Badań Jakościowych w Architekturze na Wydziale Architektury Politechniki Śląskiej. W ramach umowy dr inż. Agnieszka Bugno-Janik oraz dr inż. Marek Janik współpracują z Miastem i przygotowali pracę pt. "Badanie możliwości rozwoju przestrzennego obszaru przy dworcu PKP w Raciborzu ze szczególnym uwzględnieniem funkcji społecznych powstającego dworca PKP". Z pracą można się zapoznać pobierając ją z tabeli z plikami do pobrania u dołu strony. Naukowcy, architekci i studenci Politechniki Śląskiej towarzyszyli także urzędnikom we wszelkich pracach, działaniach, ustaleniach, spotkaniach i warsztatach mających na celu jak najlepsze zagospodarowanie przestrzeni dworca oraz obszaru wokół niego w sposób partycypacyjny.

 Wizyty studyjne

Tworzenie Urban Labu w mieście to skomplikowany proces, wymagający interdyscyplinarnego podejścia, odpowiedniego zaplecza technologicznego i społecznego oraz zrozumienia lokalnych wyzwań. Jednym z kluczowych elementów tego procesu są wizyty studyjne, które pozwalają zdobyć cenne doświadczenia, uniknąć błędów i skutecznie dostosować rozwiązania do lokalnych realiów.

Korzyści wynikające z wyjazdów studyjnych:

• Poznanie najlepszych praktyk – wizyta w dobrze funkcjonujących Urban Labach pozwala zobaczyć, jakie strategie przyniosły najlepsze rezultaty. Analiza tych przypadków ułatwia implementację sprawdzonych rozwiązań w swoim mieście.
• Unikanie błędów – korzystanie z doświadczeń innych pozwala uniknąć kosztownych pomyłek, które mogą opóźnić lub utrudnić realizację projektu.
• Budowanie sieci kontaktów – spotkania z ekspertami, urzędnikami oraz przedstawicielami organizacji zaangażowanych w rozwój Urban Labów oraz przestrzeni dedykowanych mieszkańcom sprzyjają budowie partnerstw i wzajemnej wymianie wiedzy.
• Dostosowanie technologii i narzędzi – każde miasto ma swoją specyfikę. Wizyty studyjne pomagają zrozumieć, jakie technologie są najbardziej efektywne w różnych kontekstach miejskich.
• Inspiracja do innowacyjnych rozwiązań – Bezpośrednie obserwowanie działania Urban Labu może inspirować do wdrażania nowych, kreatywnych rozwiązań, które będą odpowiednie dla lokalnych mieszkańców i instytucji.

15 listopada 2023 r. szeroki zespół przedstawicieli UM Racibórz i jednostek miejskich gościł w Żorach. Wizyta miała dwa cele: zacieśnienie współpracy z Katowicką Specjalną Strefą Ekonomiczną oraz zapoznanie się z działalnością Centrum Integracji Społecznej, które funkcjonuje w odnowionym z siłami miasta dworcu kolejowym. To element procesu przygotowania się urzędników do zagospodarowania części pomieszczeń raciborskiego dworca, do czego zobligowane jest miasto.

Żorski samorząd daje przykład jak w sposób pomysłowy i korzystny dla mieszkańców można zagospodarować przestrzenie w obiektach typu dworzec. Funkcjonuje tam Centrum Integracji Społecznej, którego głównym celem jest jest organizowanie reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i ubóstwem oraz realizacja zatrudnienia socjalnego. Sprawia to, że dworzec żyje i jest sensownie wykorzystywany. Na miejscu o samej idei szczegółowo opowiedzieli Dyrektor Żorskiego Centrum Organizacji Pozarządowych- Adam Grześkiewicz oraz Kierownik Centrum Integracji Społecznej - Jolanta Osubniak. Stanowi to cenną lekcję dla Miasta Racibórz, które zobowiązało się zagospodarować większą część powierzchni użytkowej budowanego w mieście dworca PKP. Planowane są wizyty studyjne w kolejnych miastach, które pozwolą na podstawie doświadczeń innych samorządów, wypracować najkorzystniejsze dla raciborskiego dworca PKP rozwiązanie, na którym skorzystają przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe i mieszkańcy. Urząd widzi w tym miejscu niezależny byt, który połączy wizję inkubatora biznesu, centrum organizacji pozarządowych, miejsca do co-workingu, urban labu, przestrzeni przyjaznej młodzieży oraz kawiarenki miejskiej.

 Koncepcja urban labu powstała w Instytucie Rozwoju Miast i Regionów (IRMiR) jako odpowiedź na brak w polskich miastach instrumentu wspierającego współpracę pomiędzy różnymi grupami interesariuszy miejskich, w tym przede wszystkim na linii urząd miasta – mieszkańcy. Opracowany model został oparty o koncepcję poczwórnej helisy (Quadruple Helix – QH), która opisuje schemat współpracy innowacyjnej, w którym użytkownicy (mieszkańcy), przedstawiciele biznesu (sektor prywatny), uniwersytety (instytucje naukowe) i władze (sektor publiczny)  współpracują w celu wytwarzania innowacji w postaci nowej wiedzy, technologii, produktów i usług oraz rozwiązań organizacyjnych.

Poznanie Rzeszowskiego Urban Labu oraz samej tematyki Urban Labów odbywało się dwuetapowo. Etapem pierwszym były prace koncepcyjne podczas warsztatów, które przybliżyły pojęcie "urban lab" i pomogły opracować założenia i ramy organizacyjne, a także ocenić potrzeby miejskie pod kątem powstania miejskiego urban labu. Warsztaty prowadził dr Bartosz Piziak - Kierownik Laboratorium Innowacji Miejskich Urban Lab w Instytucie Rozwoju Miast i Regionów.

Etap drugi to wizyta studyjna do Centrum Innowacji Miejskich - Urban Lab w Rzeszowie, która odbyła się 15 grudnia 2022 r. Jej celem było poznanie w praktyce rozwiązań jakie oferuje miejskie laboratorium. W wizycie udział wzięli pracownicy poszczególnych wydziałów urzędu i jednostek  miejskich tj. Biblioteka, Visit Racibórz/Muzeum. Za organizację study tour odpowiedzialny był Bartosz Piziak z IRMiR.

21 zdjęć

MIejskie Laboratorium

21 zdjęć

Na zaproszenie Fundacji Rozwoju Systemu Edukacji pracownicy Urzędu Miasta oraz Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej spędzili 4 dni w Lublinie.  Zdobyli cenne doświadczenie i wiedzę w obszarach polityki młodzieżowej, pracy z młodzieżą oraz partycypacji młodzieży w życiu publicznym. Zobaczyli miejsca, z których mogą korzystać mieszkańcy na zasadach podobnych, jak te planowane na dworcu PKP w Raciborzu. Zdobyta wiedza z pewnością przełoży się na innowacyjne rozwiązania, które zostaną wdrożone zarówno w Stacji Młodych, jak i w Urban Labie, otwierając przed młodymi ludźmi i wszystkimi mieszkańcami Raciborza ogromne możliwości rozwoju i angażując ich w kształtowanie przyszłości naszego miasta.

11 zdjęć

Wizyta studyjna w Lublinie

11 zdjęć

W związku z wyjazdem organizowanym przez Centrum Inicjatyw Społecznych z Rybnika, Raciborscy Urzędnicy, nie przegapili okazji do poznania kolejnych miejsc w Polsce dedykowanych mieszkańcom i organizacjom pozarządowym. To była wizyta pełna życia, jak orzekli uczestnicy. Celem było odwiedzenie Centrum Aktywności Społecznej w Mikołowie prowadzonym przez Związek Stowarzyszeń “Centrum Aktywności”.  Centrum zaprezentowało swoją działalność, pokazało niemal wszystkie pomieszczenia oraz omówiło wpływu, jaki wywiera na lokalną społeczność. W Fabryce Pełnej Życia w Dąbrowie odbyła się prezentacja koncepcji miasta dla tego miejsca oraz procesu tworzenia Nowego Centrum Dąbrowy Górniczej, które ma być miejscem wysokiej jakości życia, centrum miejsc pracy w nowoczesnych sektorach, stosowania rozwiązań przyjaznych dla środowiska naturalnego, rozwoju kultury i wspierania lokalnej tożsamości górniczej. Miejsca te tętnią społeczną energią.

Od 2018 roku Dąbrowski Inkubator Przedsiębiorczości skutecznie wspiera lokalnych przedsiębiorców, a 14 marca 2024 r. raciborscy urzędnicy wzięli udział w otwarciu jego nowej siedziby na dworcu PKP w Dąbrowie Górniczej. Tego właśnie dnia Dąbrowski Inkubator Przedsiębiorczości zorganizował Dzień Otwarty. W DIP dostępna jest przestrzeń coworkingowa, ale także miejsce do spotkań z klientami czy sala do organizacji szkoleń. Sala konferencyjna pomieści 12 osób, a w wielofunkcyjnym pomieszczeniu do organizacji wydarzeń zebrać może się 50 osób.

W kwietniu 2024 roku, na zaproszenie Miasta Stalowa Wola, przedstawiciele Wydziału Rozwoju wzięli udział w 3 dniowej wizycie studyjnej, opłaconej ze środków miasta goszczącego. Stalowa Wola w ramach grantów Norweskich zrealizowała szereg działań dedykowanych swoim mieszkańcom. W ramach przedsięwzięcia powstało m.in. Centrum Aktywności Seniora, Politechnika Rzeszowska oddział w Stalowej Woli zakupiła nowe sprzęty umożliwiające odpowiednie szkolenie przyszłych inżynierów, w Urzędzie został powołany Referat Przedsiębiorczości, Ośrodek Pomocy Społecznej przeprowadził szereg działań rewitalizacyjnych, ogromny zastrzyk finansowy otrzymał Rozwadowski Dom Kultury. Największe wrażenie na delegacji urzedników zrobiło Centrum Aktywnosci Seniora z funkcjonującą kawiarnią, salą wykładową, salą ćwiczeniową czy dużą kuchnią, gdzie odbywają się zajęcia z gotowania. Seniorzy mogą korzystać bezpłatnie z zajęć tanecznych, spotkań z prawnikiem, zajęć rękodzielniczych, tematycznych wykładów, ćwiczeń fizycznych, zagrać w szachy, zapisać się do chóru czy po prostu wspólnie spędzić czas.

11 zdjęć

Stalowa Wola - wizyta studyjna

11 zdjęć

Zespół ds. zagospodarowania powierzchni w budynku dworca PKP w Raciborzu oraz jego otoczenia

Celem jaknajlepszego zagospodarowania dworca Prezydent Maista powołał zespół ds. zagospodarowania powierzchni w budynku dworca PKP w Raciborzu oraz jego otoczenia. Do zadań zespołu należy przygotowanie i opiniowanie materiałów oraz rozwiązań niezbędnych do zagospodarowania powierzchni budynku dworca PKP w Raciborzu oraz jego otoczenia. Zespół do dnia otwarcia Urban Labu prowadził cykliczne spotkania i intensywnie pracował.

Aranżacje wnętrz

Po wielu spotkaniach z mieszkańcami, dziesiątkami godzin konsultacji z architektami i społecznikami udało się wypracować koncepcje zagospodarowania wnętrza Urban Labu. Koncepcje te zostały przygotowane przez dr Agnieszkę Bugno-Janik oraz dr Marka Janik z Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Propozycje wnętrz są bardzo dobrze odebrane przez Raciborzan, przedstawicieli różnych raciborskich środowisk, Młodzieżową Radę Miasta Racibórz i lokalnych liderów. Wchodzimy zatem w kolejny etap prac - aranżacje wnętrz.

Przy współpracy z Panią Izabelą Stępień i Panem Dominikiem Mazur z Kreostyl Rzeszowska Fabryka Mebli intensywnie pracowaliśmy nad taką aranżacją wnętrz, która będzie nowoczesna, lekka, przyjazna dla każdej osoby wchodzącej do Urban Labu, zachęcająca do współpracy i zostania na dłużej.

5 zdjęć

Urban Lab

5 zdjęć