10 lat po powodzi na Odrze

W tym roku mija 10 lat od powodzi stulecia. W lipcu 1997 roku powódź zniszczyła 60 procent terytorium Raciborza. Przepływające wody przekroczyły dopuszczalne normy. Zniszczonych zostało wiele obiektów hydrotechnicznych, zwłaszcza obwałowań. Straty materialne społeczności nadodrzańskiej oszacowano na prawie 12 mld złotych. Straty moralne są nie do oszacowania.

Nawiązując do tych wydarzeń i okrągłej 10-ej rocznicy katastrofalnej w skutkach powodzi, 22 czerwca 2007 roku w Raciborzu zorganizowano konferencję popularno – naukową "10 lat po powodzi na Odrze. Racibórz 1997 – 2007". Konferencja poświęcona była ochronie przeciwpowodziowej dorzecza Górnej i Środkowej Odry a jej organizatorami byli Urząd Miasta Racibórz oraz Powiat Raciborski. Honorowy patronat nad konferencją objął Minister Środowiska.

Chcąc przedstawić nie tylko zasięg ówczesnych wydarzeń, ale przede wszystkim pozytywne zmiany, jakie zaszły zarówno w odbudowie poszczególnych miast czy systemie ochrony przeciwpowodziowej do udziału w konferencji zaproszono parlamentarzystów, samorządowców, przedstawicieli Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, Centrum Zarządzania Kryzysowego Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego oraz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej.

Zaproszeni goście przedstawiając działania samorządów i administracji państwowej po powodzi stulecia nawiązywali do wydarzeń z 1997r.

Straty wywołane powodzią z lipca 1997 roku w skali kraju wyniosły około 12 mld złotych. Dach nad głową straciło 7 tysięcy ludzi. Straty z tytułu zniszczenia majątku poniosło 9 tysięcy firm. Woda uszkodziła lub zniszczyła 680 tys. mieszkań, 4 tys. mostów, 14,4 tys. km dróg i 500 tys. ha upraw. Szkody wyrządzone na wałach objęły łącznie 1 211,5 km w tym 709,4 km wałów w zlewni Odry i 502,1 km w zlewni Wisły. W byłych województwach: bielskim, częstochowskim i katowickim straty w 106 gminach dotkniętych powodzią wyniosły 1 mld 108 mln zł, aż 4 605 rodzin zostało dotkniętych powodzią, zniszczonych zostało 24, 2 tys. ha gruntów rolnych. Najdotkliwsze straty poniosły gminy nadodrzańskie, znajdujące w naszym województwie (tzn.: Gorzyce, Kuźnia Raciborska, Nędza, Krzyżanowice, Lubomia, Racibórz, Rudnik). Suma strat w tych gminach wynosiła 107 367,5 tys. zł, co stanowiło 15,6 proc. ogółu strat w byłym województwie śląskim.

W 1997 r. w Raciborzu zostało zalanych 4,5 tysiąca hektarów obszaru miasta. Powódź dotknęła 1450 rodzin. Zalało 800 mieszkań w domach wielorodzinnych i 650 w domach jednorodzinnych. Woda wdarła się do 23 placówek oświatowych i 16 instytucji publicznych. Zniszczonych zostało wiele odcinków kanalizacji deszczowej i sanitarnej. Odra zalała oddaną kilka miesięcy wcześniej do użytku nową oczyszczalnię ścieków. Znaczące straty poniósł Ośrodek Sportu i Rekreacji. Dotkliwe odczuli straty rolnicy, zwłaszcza z dzielnicy Płonia. Najwięcej strat materialnych poniósł jednak przemysł. Zakłady Elektrod Węglowych i Raciborska Fabryka Kotłów oraz wiele mniejszych firm zlokalizowanych w strefie zalewowej. Niepowetowane straty poniosło raciborskie Archiwum Państwowe na Ostrogu.

Już w pierwszych dniach po powodzi docierała do miasta pomoc humanitarna W Raciborzu rozdano w lipcu 1997 r. ponad sto tysięcy litrów wody mineralnej, 40 ton żywności, 27 ton środków dezynfekujących, 600 kołder i koców, 305 śpiworów i 200 łóżek polowych. Meble nowe i używane przekazano 224 gospodarstwom domowym2 Powodzian pod swój dach przyjęły rodziny z nie zalanych części miasta.

Dzięki wydatnej pomocy firm, instytucji, urzędów, stowarzyszeń oraz osób prywatnych z kraju i zagranicy kilka miesięcy po powodzi udało się przywrócić w miarę normalne życie w mieście.
Dary w ramach pomocy napływały do Raciborza przez cały 1997 rok oraz w roku następnym. Istotną rolę w pomocy powodzianom w odbudowie odegrały między innymi n/w podmioty:
• Cementownia Małogoszcz,
• Wytwórnia klejów i zapraw budowlanych "Atlas" z Łodzi,
• Huta Katowice,
• Telewizja Polsat,
• Elektrim Warszawa,
• Telewizja Polska S. A.,
• Gmina Warszawa Centrum,
• Fundacja Rozwoju Śląska,

Z chwilą ustąpienia wody władze miasta, mieszkańcy, wolontariusze oraz podmioty gospodarcze przystąpiły do intensywnych prac związanych z szacowaniem strat i usuwaniem skutków powodzi.
W okresie od lipca 1997 do końca 2002 r. na prowadzenie akcji powodziowej, likwidację skutków powodzi oraz ochronę przeciwpowodziową wydatkowano łącznie 54.165.264 zł. Dotacje celowe oraz darowizny od osób fizycznych i prawnych - 41.097.469 zł. Środki własne budżetu miasta Racibórz - 13.067.795 zł. Środki te zostały przeznaczone miedzy innymi na usuwanie skutków powodzi remont, odbudowę lub modernizację:
• infrastruktury komunalnej(kanalizacja, oczyszczalnia, pompownie ,drogi, inne obiekty komunalne) - 14.281.174 zł
• szkół przedszkoli, placówek oświatowo-wychowawczych, obiektów sportowych i kultury - 8.034.357 zł.
• zasobów mieszkaniowych - 13.729.461 zł.
• gruntów rolnych i rolnictwo - 767.769 zł.
• ochronę zdrowia i opiekę społeczną - 8.851.456 zł.
• prowadzenie akcji i usuwanie skutków powodzi - 6.091.542 zł.
• remont budynku UM, odbudowa kotłowni i sieci kanalizacyjnej
- 998.498 zł.
• Ochrona przeciwpowodziowa miasta - 1.411.007 zł.


Na podstawie analizy przyczyn i skutków zagrożenia powodziowego w 1997 r. oraz doświadczeń z powodzi historycznych Miasto Racibórz przystąpiło do budowy lokalnego systemu ochrony przeciwpowodziowej. W dniu 23 grudnia 1997 r. Zarząd Miasta Racibórz na mocy zawartej umowy pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Bankiem Światowym przystąpił do Projektu Likwidacji skutków powodzi ze szczególnym zwróceniem uwagi na program " Prewencja i Ograniczenie Zagrożenia Powodziowego. Efektem tej decyzji było opracowanie Lokalnego Planu Ograniczania Skutków Powodzi i Profilaktyki Powodziowej dla Miasta Racibórz. Celem nadrzędnym opracowania planu było zwiększenie zdolności społeczeństwa i władz miasta do ograniczenia podatności na zagrożenia powodziowe w tym:
• Uzyskanie pełnej gotowości organizacyjno technicznej dla walki z powodzią i jej skutkami.
• Wypracowanie rozwiązań w zakresie środków i metod dla efektywnego szybkiego
i skoordynowanego reagowania na zagrożenia powodziowe ze szczególnym uwzględnieniem ochrony życia, zdrowia i mienia mieszkańców.
• Wypracowanie metod dla szeroko rozumianej edukacji społeczeństwa w zakresie problematyki powodziowej oraz zasad współdziałania i współistnienia w czasie zagrożenia powodziowego.
• Wyznaczenie perspektywicznych kierunków dla wszystkich działań długofalowych związanych prewencją i ochroną przed powodzią w powiązaniu z lokalna i regionalna strategią rozwoju.

Otrzymana pomoc finansowa z Banku Światowego pozwoliła rozbudować i zmodernizować system ostrzegania i alarmowania ludności. Zakupiono łącznie 9 elektronicznych syren alarmowych, które zostały zamontowane w dzielnicach Płonia, Ostróg i Centrum. System ten umożliwia przekazywanie komunikatów słownych w czasie wystąpienia zagrożenia związanego z katastrofami, klęskami żywiołowymi i innymi nadzwyczajnymi zagrożeniami ludności i środowiska. Dodatkowo zakupiono sprzęt komputerowy oraz oprogramowanie synchronizujące i sterujące pracę wszystkich syren elektronicznych i mechanicznych w mieście. Sprzęt ten jest utrzymywany i stale modernizowany. Miejski system ostrzegania i alarmowania w przypadku wystąpienia zagrożenia będzie uzupełniany przez lokalne środki masowego przekazu. Porozumienia w tym zakresie Miasto Racibórz podpisało z Radiem" Vanessa" 100,3 FM oraz Raciborską Telewizją Kablową. Również pojazdy Straży Miejskiej są wyposażone w syreny elektroniczne przewoźne. W związku z wejściem w życie przepisów dot. wykrywania skażeń i alarmowania system będzie wymagał przeprogramowania.

Istotnym elementem ochrony przeciwpowodziowej w Raciborzu było uruchomienie w 2001 roku Powiatowego Systemu Łączności Radiowej, która ma za zadanie zapewnienie w miarę niezawodnej wymiany informacji i koordynacji działań służb ratowniczych i jednostek współdziałających oraz gmin z całego powiatu. Użytkownikami sieci łączności oprócz wcześniej wymienionych są jednostki organizacyjne podległe Prezydentowi Miasta Racibórz służby komunalne, większe zakłady przemysłowe zlokalizowane zwłaszcza w strefie zalewowej oraz osoby funkcyjne i zespoły ewakuacji. Na wyposażeniu służb miejskich znajduje się 50 radiotelefonów stacjonarnych i przenośnych firmy "Motorola".
W ramach zaopatrywania miasta w specjalistyczny sprzęt do prowadzenia akcji ratowniczych utworzono magazyn przeciwpowodziowy, Na wyposażeniu magazynu znajduje się 6 łodzi ratowniczo-ewakuacyjnych z osprzętem ( silniki spalinowe, bosaki, koła i linki ratunkowe, wiosła i przyczepy do ich transportu oraz ponton gumowy). W związku z powyższym Miejskie Centrum Reagowania i Ochrony Ludności nawiązało współpracę z Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym, Sztabem Ratownictwa Społecznej Krajowej Sieci Ratunkowej, jednostkami OSP celem skompletowania załóg stanowiących obsadę łodzi, zapewnienia dodatkowych źródeł łączności bezprzewodowej oraz pomocy przy ewakuacji
i zaopatrywaniu ludności. 11 osób posiada uprawnienia stermotorzysty. Ponadto na wyposażeniu magazynu przeciwpowodziowego znajduje się:
• sprzęt i materiały robocze
• sprzęt oświetleniowy
• przenośne zapory przeciwpowodziowe
• odzież ochronna
• sprzęt ratunkowy
• 50 tys worków na piasek
• sprzęt ostrzegawczo – informacyjny
• sprzęt kwaterunkowy (łózka, koce namioty)
• reflektory-szperacze, lampy. Latarki, akumulatory

Część sprzętu pływającego i oświetleniowego została przekazana na wyposażenie jednostek OSP, WOPR i zakładów pracy.

Miasto Racibórz posiada opracowany plan ewakuacji ludności, zwierząt i maszyn rolniczych z terenów zalewowych, który zawiera większość niezbędnych elementów odnośnie poszczególnych etapów procesu ewakuacji – przygotowania, realizacji i zakończenia działań. Wytypowano odpowiednie obiekty na przyjęcie ludności, służb ratowniczych, zwierząt oraz parkingi na samochody osobowe i maszyny rolnicze. Mapki ewakuacji dostarczono mieszkańcom terenów zalewowych w specjalnych apteczkach pierwszej pomocy oraz znajdują na stronie internetowej Miejskiego Centrum Reagowania i Ochrony Ludności.

Ważnym elementem ochrony przeciwpowodziowej jest skuteczna edukacja. Przygotowanie społeczeństwa od najmłodszych lat wymaga opracowania takich form przekazu wiedzy, które są zrozumiałe, ciekawe, łatwo przyswajalne. W tym celu opracowano ilustrowane broszury, które zostały wydane w postaci komiksów i rozpowszechniane wśród uczniów szkół podstawowych na terenie miasta przy wydatnej pomocy Tygodnika "Nowiny Raciborskie". Również młodzież gimnazjum została objęta programem upowszechniania profilaktyki przeciwpowodziowej. W tym celu zrealizowano 4 filmy edukacyjne w oparciu o "Instrukcję na wypadek powodzi"podejmujące problematykę ochrony mienia i ewakuacji. Filmy te zostały przedstawione w telewizji kablowej oraz w szkołach. W ramach profilaktyki przeciwpowodziowej istotną role odgrywa strona internetowa poświęcona miedzy innymi problematyce przeciwpowodziowej i ochronie ludności. Na stronie tej można znaleźć wiele informacji dot. ochrony przeciwpowodziowej, zaleceń na wypadek powodzi oraz innych zagrożeń mogących wystąpić na terenie miasta.

Po powodzi w 1997 r. Raciborzu przystąpiono do odbudowy i modernizacji zniszczonych wałów i urządzeń wodnych. W chwili obecnej są one podwyższone i zbudowane według najnowszej technologii. Wyremontowano przepompownie, kanalizację burzową i wyloty do rzeki Odry. Dzięki nowoczesnemu monitoringowi na oczyszczalni ścieków oraz profesjonalnemu podejściu osób odpowiedzialnych za utrzymanie kanalizacji nie powinno dojść do zalania miasta przez wody opadowe lub cofkę z rejonu Miedonii. Bardzo ważnym elementem ochrony przeciwpowodziowej był remont śluzy przy "Rafako" zamykającej przepływ wody Odrą Śródmiejska i skierowanie jej do kanału Ulga. Odbudowano również Suchy Dok w Studziennej ograniczający przepływ wód deszczowych z pół w rejonie Samborowic i Wojnowic.

Powódź w 1997 r, dokonała pełnej weryfikacji systemu ochrony przeciwpowodziowej w górnej i środkowej Odrze. System ten do dzisiaj tworzą obwałowania rzeki, zbiorniki retencyjne na terenie Republiki Czeskiej, kanały ulgi, poldery oraz inne obiekty hydrotechniczne. Jednym z ważniejszych kierunków działań podejmowanych w kraju i województwie była i nadal jest budowa zbiorników przeciwpowodziowych na rzece Odrze. W ramach Narodowego Programu Odbudowy i Modernizacji, w roku 2002 została dokończona budowa polderu Buków wraz z nowym mostem w Krzyżanowicach - rozpoczęta w 1989 roku. Polder ten docelowo ma stać się częścią wielozadaniowego zbiornika wodnego Racibórz. O budowie tego zbiornika przesądziła uchwalona w 2001 roku ustawa o ustanowieniu Programu dla Odry 2006. Realizując ją RZGW w Gliwicach złożył wniosek do wojewody w sprawie II etapu budowy - tj. budowy zbiornika suchego. Wojewoda śląski w dniu 5 lipca 2004 r. wydał decyzję o ustaleniu lokalizacji zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz. Umowa z 7 lutego 2007 r. podpisana przez rząd z Bankiem Światowym zapewnia sfinansowanie tej inwestycji. Zbiornik Racibórz może zapewnić bezpieczne przeprowadzenie fali powodziowej przez Racibórz i w znacznym stopniu zmniejszyć zagrożenie powodziowe w rejonie Kędzierzyna, Opola i Wrocławia.